Stara Synagoga

Oddział powstał w 1958 r. Gromadzi zabytki z zakresu historii i kultury Żydów, przede wszystkim te, które są związane z historią i kulturą Żydów krakowskich. Upowszechnia wiedzę o życiu, kulturze i tradycji społeczności żydowskiej poprzez wystawy, działalność edukacyjną, popularyzatorską i udostępnianie specjalistycznego księgozbioru.

Jego bazą lokalową są dwa obiekty: zabytkowa Stara Synagoga na Kazimierzu i Apteka Pod Orłem Tadeusza Pankiewicza w Podgórzu.

Stara Synagoga jest najstarszą z synagog zachowanych w Polsce. Wzniesiona została w XV w. na wzór gotyckich synagog niemieckich i czeskich. W 1570 r. została przebudowana przez włoskiego budowniczego Mateusza Gucciego, który nadał jej renesansową formę, zachował jednak poprzedni, dwunawowy plan budowli i odtworzył jej krzyżowo-żebrowe sklepienie.

W 2 połowie XVI w. i w 1 połowie XVII w. do Synagogi dostawiono kolejno przedsionek, dwie modlitewnie dla kobiet i dom zarządu Gminy. Całość zabudowań tworzyła centrum religijno-administracyjne gminy żydowskiej na Kazimierzu.

Przed I wojną światową i po jej zakończeniu poddawana była wieloetapowej restauracji, projektowanej w latach 1904, 1913 i 1923 przez Zygmunta Hendla.

W 1941 r., w okresie tworzenia przez Niemców getta w Krakowie, przejęta została przez niemiecki Urząd Powierniczy (Treuhandstelle) i użytkowana jako magazyn. Jej wyposażenie uległo zniszczeniu. Pod koniec 1944 r. runęło jej sklepienie, być może zniszczone świadomie.

W latach 1956–1959 została odrestaurowana. Na podstawie porozumienia zawartego 30 października 1959 r. pomiędzy Żydowską Gminą Wyznaniową w Krakowie i Muzeum Historycznym, powstało w niej muzeum – Oddział Dziejów i Kultury Żydów.